5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ve bu Kanun uyarınca çıkarılan ikincil ve üçüncül düzey düzenlemelerle, kamu idarelerinde uluslararası kabul görmüş standartlarda bir iç denetim sisteminin kurulması öngörülmüştür.
Yeni kamu mali yönetim ve kontrol sisteminin en önemli unsurlarından birisi olan iç denetim, iç kontrolün işleyişine, kaynakların etkili, ekonomik ve verimli kullanılmasına yönelik yönetime güvence ve danışmanlık hizmeti sağlamak üzere çok önemli bir işlev üstlenmiştir.
Yönetime değer katan bir faaliyet olarak tasarlanan iç denetim sistemiyle, iç kontrolün etkinliğinin artırılması, kamuoyuna güvenilir bilgi aktarılması, kamu hizmetlerinde ekonomiklik, etkinlik ve verimlilik sağlanması, yönetim ve denetimde uluslararası yaklaşımlara uyum sağlanması hedeflenmektedir.
5018 sayılı Kanunda iç denetim, “kamu idaresinin çalışmalarına değer katmak ve geliştirmek için kaynakların ekonomiklik, etkililik ve verimlilik esaslarına göre yönetilip yönetilmediğini değerlendirmek ve rehberlik yapmak amacıyla yapılan bağımsız, nesnel güvence sağlama ve danışmanlık faaliyetleri” şeklinde tanımlanmıştır.
İç denetim faaliyetleri, idarelerin yönetim ve kontrol yapısı ile malî işlemlerinin, risk yönetimi, yönetim ve kontrol süreçlerinin etkinliğini değerlendirmek ve geliştirmek yönünde sistematik, sürekli ve disiplinli bir yaklaşımla, genel kabul görmüş uluslararası standartlara uygun olarak gerçekleştirilir.
• Uluslararası Standartlara uygunluk
• Fonksiyonel Bağımsızlık
• Meslek İlkeleri
• Değer Katma
• Güvence Verme
• Kalite Güvencesi
• Geleneksel yöntemler yerine modern teknik ve araçlarla yürütülür.
• Risk esaslı olarak planlanır ve yürütülür.
• Yazılı kurallara ve evrensel standartlara sahiptir.
• Geçmiş değil gelecek odaklıdır.
• Stratejik önceliklere göre yürütülür.
• Sistemli ve süreklidir.
• Nesnel güvence verir.
• Denetimin tüm türlerini kapsar.
İç denetim;
• İşlemlerin mevzuata uygunluğunu aramaktan, idareyi geliştirme amacına,
• Hata arayıcılıktan, iyi uygulama örneklerini ortaya koymaya ve yaygınlaştırmaya,
• Uygunluk denetiminden, tüm denetim türlerini kapsayıcılığa,
• Geçmiş odaklıdan, gelecek odaklıya,
• Birey ve işlem odaklıdan, sistem ve süreçlere,
• Rutinden, risk bazlı denetime geçilmesine imkan vererek, geleneksel uygulamalardan önemli ölçüde ayrışmaktadır.
İç denetim;
• Faaliyetlere güvence vermeyi,
• Objektif şekilde bilgi sağlamayı,
• Faaliyetlerin iyileştirilmesi ve sürekli geliştirilmesi yönündeki önerileri ile danışmanlık yapmayı amaçlamaktadır.
Uygunluk Denetimi:
İdarelerin faaliyet ve işlemlerinin ilgili kanun, tüzük, yönetmelik ve diğer mevzuata uygunluğunun denetimidir.
Sistem Denetimi:
Denetlenen birimin faaliyetlerinin ve iç kontrol sisteminin; organizasyon yapısına katkı sağlayıcı bir yaklaşımla analiz edilmesi, eksikliklerinin tespit edilmesi, kalite ve uygunluğunun araştırılması, kaynakların ve uygulanan yöntemlerin yeterliliğinin ölçülmesi suretiyle değerlendirilmesidir.
Performans Denetimi: Yönetimin bütün kademelerinde gerçekleştirilen faaliyet ve işlemlerin planlanması, uygulanması ve kontrolü aşamalarındaki etkililiğin, ekonomikliğin ve verimliliğin değerlendirilmesidir.
Mali Denetim: Gelir, gider, varlık ve yükümlülüklere ilişkin hesap ve işlemlerin doğruluğunun; mali sistem ve tabloların güvenilirliğinin değerlendirilmesidir.
Bilgi Teknolojisi Denetimi: Denetlenen biri- min elektronik bilgi sistemlerinin sürekliliğinin ve güvenilirliğinin değerlendirilmesidir.
5018 sayılı Kanunda Kamu idarelerinde iç denetimin iç denetçiler tarafından yürütüleceği öngörülmüştür. Kamu idarelerinde iç denetçi olarak atanabilmek için İç Denetim Koordinasyon Kurulu tarafından verilen ‘Kamu İç Denetçi Sertifikası’na sahip olmak zorunludur.
İç denetçi; kurumun amaçlarını gerçekleştirmesi, kaynaklarını etkili, ekonomik ve verimli kullanması yönünde profesyonel bir yaklaşımla, yönetime danışmanlık ve güvence hizmetleri sağlayan sertifikalı bir meslek elemanıdır.
Görevinde bağımsız olan iç denetçiler, bu görevlerini yerine getirirken İç Denetim Koordinasyon Kurulu (İDKK) tarafından uluslararası kabul görmüş denetim standartları çerçevesinde belirlenen “Kamu İç Denetim Standartları”na ve Kamu İç Denetçileri Meslek Ahlak Kurallarına uyarlar.
5018 sayılı Kanunda iç denetçilerin görevleri aşağıdaki gibi sayılmıştır;
a) Nesnel risk analizlerine dayanarak birimlerinin yönetim ve kontrol yapılarını değerlendirmek,
b) Kaynakların etkili, ekonomik ve verimli kullanılması bakımından incelemeler yapmak ve önerilerde bulunmak,
c) Harcama sonrasında yasal uygunluk denetimi yapmak,
d) Birimlerin harcamalarının, malî işlemlere ilişkin karar ve tasarruflarının, amaç ve politikalara, kalkınma planına, programlara, stratejik planlara ve performans programlarına uygunluğunu denetlemek ve değerlendirmek,
e) Malî yönetim ve kontrol süreçlerinin sistem denetimini yapmak ve bu konularda önerilerde bulunmak,
f) Denetim sonuçları çerçevesinde iyileştirmelere yönelik önerilerde bulunmak.
g) Denetim sırasında veya denetim sonuçlarına göre soruşturma açılmasını gerektirecek bir duruma rastlandığında, üst yöneticiye bildirmektir.
İç denetçi, görevlerinin yerine getirilmesiyle ilgili olarak aşağıdaki yetkilere sahiptir:
• Denetim konusuyla ilgili elektronik ortamdakiler dahil her türlü bilgi, belge ve dokümanlar ile nakit, kıymetli evrak ve diğer varlıkların ibrazını ve gösterilmesini talep etmek,
• Denetlenen birim çalışanlarından, iç denetim faaliyetlerinin gereği olarak yardım almak, yazılı ve sözlü bilgi istemek,
• Denetim faaliyetinin gerektirdiği araç, gereç ve diğer imkanlardan yararlanmak,
• Denetimi engelleyici tutum, davranış ve hareketleri üst yöneticinin bilgisine intikal ettirmektir.
İç denetim, aşağıda gösterilen süreçlere uygun olarak yürütülür.
1) Planlama
İç denetimde planlama süreci; denetim evreninin tanımlanması, denetim alanlarının belirlenmesi, risk kriterlerinin tanımlanması ve risklerin derecelendirilmesi, denetim alanlarının öncelik sırasına konulması, denetim kaynaklarının tahsis edilmesi, iç denetim planı ve programının hazırlanması ve onaylanması aşamalarından oluşur.
2) Denetimin Yürütülmesi
Denetim faaliyeti ön çalışmayla başlar, denetim amaçlarının belirlenmesi, bilgi toplama/ön araştırma, açılış toplantısı ve saha çalışması safhalarından oluşur.
3) Raporlama
Denetimin tamamlanması aşamasında yönetim ve görevlilerin katılımıyla bir kapanış toplantısı düzenlenir. Denetim sonucunda elde edilen bulgular ile yönetim ve görevlilerin görüş ve önerileri de dikkate alınarak denetim sonuçları raporlanır.
Denetim sonuçlarının raporlaması Kamu İç Denetim Rehberinde belirtilen raporlama standartlarına göre yapılır.
İç denetçiler, uygunluk, performans, mali, sistem veya bilgi teknolojileri denetimleri sonucunda denetim raporu, danışmanlık faaliyetleri için danışmanlık raporu, inceleme ve araştırmalar ile usulsüzlük ve yolsuzluk tespitine dair çalışmalar sonucunda ise inceleme raporu düzenlerler.
4) İzleme ve Değerlendirme
İç denetim faaliyeti sonucunda, iç denetçiler tarafından önerilen düzeltici işlemler ve tavsiyeler, bildirilen veya eylem planında öngörülen süreler içerisinde denetlenen birimce yerine getirilir. Denetlenen birimce belirtilen önlemlerin alınıp alınmadığı Üst Yönetici tarafından izlenir. Üst Yönetici bu görevini İç Denetim Birimi aracılığıyla da yerine getirebilir.
Denetlenen birimlerce, raporlar üzerine yapılan işlemler veya işlem yapılmama gerekçeleri, Üst Yöneticiye veya yetkilendirme halinde İç Denetim Birimine gönderilir. İç denetimin değerlendirmesi ve denetimin nihai sonuçları Üst Yöneticiye raporlanır.
İç Denetim Birimi Başkanlığının Kurulması
• İç denetime ilişkin düzenlemeler 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ve bu Kanuna istinaden yürürlüğe konulan ikinci ve üçüncül düzey düzenlemelerde yer almıştır.
• 5018 sayılı Kanunda, doğrudan üst yöneticiye bağlı iç denetim birimi başkanlıkları kurulabileceği hükme bağlanmıştır.
• 5018 sayılı Kanunun bu hükmü gereğince 24.06.2019 tarihli Bakanlık Makamı Onayı ile Hazine ve Maliye Bakanlığı İç Denetim Birimi Başkanlığı kurulmuştur.
• İç Denetçilerin Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliğin 13’üncü maddesi gereğince hazırlanan İç Denetim Yönergesi Bakanlık Makamının 18.02.2020 tarihli Onayı ile yürürlüğe konulmuş ve İç Denetim Birimi Başkanlığı faaliyetlerine başlamıştır.
• Bakanlığımız iç denetçi kadrosu 55 olup, Başkanlıkta halen Başkan dahil 14 iç denetçi görev yapmaktadır.
İç Denetim Biriminin Misyon ve Vizyonu
Misyonu: Bakanlığımız kurumsal değerini korumak ve geliştirmek üzere risk bazlı, objektif güvence sağlayarak, tavsiye ve öngörülerde bulunmaktır.
Vizyonu: Kamuda mesleki etik değerlere, ulusal ve evrensel mesleki standartlara uygun modern denetim sisteminin yerleşmesine ve gelişmesine öncü olmak, kurumun amaç ve hedeflerine ulaşmasına en üst düzeyde katkı sağlamak ve bu yönde yönetime değer katmaktır.
Risk esaslı plan ve programlara dayalı olarak Bakanlığımız merkez ve taşra birimlerinde yapılan iç denetim faaliyetlerden bazıları aşağıda gösterilmiştir.
Denetim Faaliyet Konuları;
• Yeni Harcama Yönetim Sistemi Destek Süreci Denetimi
• Devlet Muhasebesi Sistemi Destek Süreci Denetimi
• Pay Fon Dağıtım İşlemleri Süreci Denetimi
• Swap (Takas) İşlemleri Süreci Denetimi
• AB Fonlarının Mali Yönetimi ve Muhasebeleştirilmesi Süreci Denetimi
• İlama Bağlı Borçlar Süreci Denetimi
• Kamu İşletmelerine İlişkin Verilerin Hazırlanması ve Yayımlanması Süreci Denetimi
• Atama İşlemleri Süreci Denetimi
• Performans Süreci Denetimi
• Defterdarlık Emanet İşlemleri Süreci Denetimi
• Hazine ve Maliye Bakanlığı Bünyesinde Oluşturulan Borç Yönetim Yapılanmasının Değerlendirilmesi Konulu Danışmanlık Faaliyeti
• Hazine ve Maliye Bakanlığı Bünyesinde Oluşturulan Devlet Desteklerine İlişkin Yapılanmanın Değerlendirilmesi Konulu Danışmanlık Faaliyeti
• İç Denetim Birimi, konusu suç teşkil eden ihbar ve şikayetleri soruşturan bir birim değildir. Ancak, görev alanında risklerin değerlendirilmesi, suistimallerin önlenmesi çerçevesinde, gerekli incelemeler ile Üst Yöneticinin talebi halinde, İDKK’nın belirlediği sınırlar dahilinde ihbar ve şikayet konularında incelemelerde bulunabilir. İnceleme ve denetimler sırasında konusu suç teşkil eden eylemler, soruşturulmak üzere Üst Yöneticiye bildirilir.
• İç Denetim Birimi, teftiş, soruşturma ve kurum dışı denetim faaliyetlerini yürüten diğer birimlere rakip olmadığı gibi, bu birimlerle, suistimallerin önlenmesi, suç teşkil eden fiillerle ilgili belge ve bilgi sağlanmasında işbirliği yapar.
• İç denetim faaliyetlerinin standartlara uygunluğu ve kalitesinin ölçülmesi ve değerlendirilmesi söz konusu olduğundan, denetim faaliyetleri ve denetçiler hakkındaki şikayet ve yorumların İç Denetim Birimi Başkanlığına ve İDKK’a iletilmesi imkanı vardır.
